Dwadzieścia Lat Działalności

Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Minęło 20 lat od chwili, gdy 14 listopada 1987 r. zebrani na sali Miejskiego Ośrodka Kultury w budynku przy Alei Wolności 25 przedstawiciele nauki i kultury Kalisza i ziemi kaliskiej uchwalili powołanie do życia Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Istnienie i działanie stowarzyszenia naukowego w mieście nad Prosną od dawna było w Kaliszu oczekiwane i postulowane, jednakże dopiero w październiku 1959 r. podjęto pierwszą, niestety nieudaną próbę jego powołania. Inicjatorami starań o rejestrację Kaliskiego Towarzystwa Naukowego byli wówczas m. in. dr Krzysztof Dąbrowski, dr Tadeusz Pniewski, art., graf. Władysław Kościelniak oraz dr Stanisław Kwirynowicz, zaś gotowość objęcia towarzystwa patronatem naukowym zgłosił prof. Aleksander Gieysztor. Upadek tej inicjatywy jest o tyle symptomatyczny, iż
w owym czasie trwały już przygotowania do uroczystych obchodów XVIII wieków Kalisza, a samo miasto i jego historia zyskiwały mocną pozycję w ośrodkach naukowych kraju.

Kolejną próbę utworzenia w Kaliszu towarzystwa naukowego podjęto w listopadzie 1981 r.; jej patronem był tym razem wielce zasłużony dla Kalisza uczony, Władysław Rusiński., zaś inicjatorami spotkania założycielskiego byli Ryszard Bieniecki i Krzysztof Walczak. W tym przypadku rejestrację powołanego już stowarzyszenia przekreśliło wprowadzenie miesiąc później stanu wojennego. Dopiero pewne poluźnienie jego rygorów, a także widoczny rozpad Federacji Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej, stowarzyszenia działającego na niwie kulturalnej pod protektoratem ówczesnych władz politycznych, stworzyły szansę na akceptację powstania towarzystwa naukowego.

Na czele grupy ludzi inicjujących powstanie Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk stanął prof. Edward Polanowski, człowiek wielkich zasług dla Kalisza i jego historii, dzięki któremu w znacznej mierze idea stowarzyszenia naukowego w tym mieście mogła się zmaterializować. Wokół niego skupiła się grupa ludzi o znaczących nazwiskach, a warto podkreślić, że byli wśród nich nie tylko mieszkańcy Kalisza
i ziemi kaliskiej ale także osoby o znacznym, dorobku naukowym, zamieszkałe poza miastem nad Prosną, związane przecież z nim sentymentem i wspomnieniami. Dzięki nim towarzystwo działa do dziś i to mimo ogromnej straty, jaką była przedwczesna śmierć pierwszego prezesa prof. Edwarda Polanowskiego
w 1992 r., a zatem piętnaście lat temu.

Członkowie

Zebranie organizacyjne w 1987 r. zgromadziło ok. 80 osób, tworzących pierwszy skład członkowski towarzystwa; blisko połowa z uczestników spotkania założycielskiego, nie licząc osób zmarłych
w ostatnich dwudziestu latach, działa w strukturach towarzystwa do dzisiaj. W 1995 r. liczba członków rzeczywistych wynosiła 126, obecnie zaś przekracza 150 osób. Blisko połowa członków rzeczywistych towarzystwa posiada tytuły i stopnie naukowe. Stosunkowo niska jest też średnia wieku, a to dzięki młodzieży naukowej, wpisującej się w formujące się z wolna tradycje akademickiego Kalisza.

Wielu założycieli i członków towarzystwa odeszło już na zawsze, by wymienić najbardziej znane
i zasłużone nazwiska:

Dr Jan Piotr Dekowski – Łódź, etnograf; mec. Stanisław Hęćka – prawnik z Poznania, dr Tadeusz Jakubiak – Kalisz, muzealnik, dr Witold Jasiński – Kalisz, lekarz, Wanda Karczewska – Łódź, literat;
prof. Stanisław Kaszyński – Łódź, teatrolog; Maciej Maria Kozłowski – Kalisz, dziennikarz; dr Stanisław Maksymowicz – Wrocław, bibliolog; dr Szymon Molenda – Kalisz, historyk, literaturoznawca; ks. prof. Edward Nawrot – Poznań, historyk; dr med. Tadeusz Pniewski – Łódź, lekarz; prof. Edward Polanowski – Częstochowa, historyk literatury i kultury; prof. Andrzej Pośpiech – Warszawa, historyk; prof. Jerzy Rubiński – Kalisz, muzykolog; prof. Edward Serwański – Poznań, historyk; prof. Józef Śmiałowski – Łódź, historyk; Eligiusz Kor-Walczak – Kalisz, literat; dr Henryk Wrotkowski – Kalisz, historyk.

Stale jednak rośnie liczba członków, choć towarzystwo nie powiększa ich ilości na siłę, zwłaszcza, jeśli w ślad za deklaracją członkostwa nie idzie aktywność działania, wyrażająca się choćby wypełnianiem statutowego obowiązku płacenia składek.

Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, wzorem innych stowarzyszeń naukowych, obdarza wybitnych przedstawicieli nauki godnością członka honorowego naszego towarzystwa. Od 1998 r. godność tę zechcieli przyjąć: bibliolog prof. Krzysztof Migoń – Uniwersytet Wrocławski (1998); archeolog prof. Tadeusz Poklewski-Koziełł – Polska Akademia Nauk Łódź (2002); bibliolog prof. Hanna Tadeusiewicz – Uniwersytet Łódzki (2004) oraz literaturoznawca prof. Tadeusz Drewnowski – Uniwersytet Warszawski (2007).

Struktura

Od początku działalności towarzystwo pracuje w następującej strukturze:

K o m i s j e – naukowa, biblioteczno-wystawowa, zagraniczna, wydawnicza (zwinięta została komisja ruchu kulturalnego, powołana w początkach działania towarzystwa dla podjęcia działań po zlikwidowanej Federacji Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej). Zaniechano też od wielu lat pracy
w sekcjach – ta forma aktywności nie sprawdziła się.

P r a c o w n i e – słowników biograficznych, bibliografii Kalisza, historii oświaty, mniejszości narodowych i religijnych, historii najnowszej (zwinięto pracownię sztuki sakralnej)

B i b l i o t e k a

W y d a w n i c t w o

B i u r o K T P N – administrowanie pracami towarzystwa, księgowość, sprzedaż wydawnictw.

Działalność naukowa

Pracownie

Pracownia słowników biograficznych po wydaniu trzech wartościowych tomów Słownika biograficznego Wielkopolski południowo-wschodniej zamierza podjąć prace przygotowujące materiał do IV tomu, kończącego zapewne ten niezwykły subregionalny słownik biograficzny, już zajmujący znaczące miejsce w biografistyce Wielkopolski, a mogący stanowić doskonały punkt wyjścia do przygotowania nowej edycji Wielkopolskiego słownika biograficznego.

Pracownia bibliografii Kalisza kończy edycję Bibliografii historii Kalisza, prowadzone są też prace nad bibliografiami cząstkowymi prasy kaliskiej oraz katalogami zbiorów największych bibliotek tego miasta,
w tym katalogiem calisianów w zbiorach Książnicy Pedagogicznej im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu.

Pracownia historii oświaty, po przygotowaniu i opublikowaniu dwóch obszernych monografii kaliskich szkół, poszukuje obecnie nowej formuły działalności pracowni, która powinna zapewne otworzyć się na współczesną problematykę pedagogiczną. Zaś pracownia historii najnowszej rozpoczęła pracę nad problematyką konspiracji uczniowskiej w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku.
Na rozpoczęcie prac badawczych oczekuje pracownia mniejszości narodowych i religijnych.

Konferencje, sympozja i wystąpienia naukowe

Dorobkiem towarzystwa jest kilkanaście konferencji, sesji oraz sympozjów, a także kilkadziesiąt wystąpień naukowych. Wiele z nich podejmowano wspólnie ze znaczącymi partnerami, m.in. uniwersytetami: poznańskim i wrocławskim, a także z kaliskim Wydziałem Pedagogiczno-Artystycznym UAM oraz miejscowym oddziałem Polskiego Towarzystwa Historycznego. Cieszą wystąpienia młodych stażem naukowym członków towarzystwa, zdobywających umiejętności pod okiem profesorów.
Na uwagę zasługuje też znaczna liczba wystąpień członków Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk na różnego rodzaju znaczących konferencjach międzynarodowych i krajowych, organizowanych poza Kaliszem.

Działalność popularyzacji nauki

Od lat osiemnastu towarzystwo jest inicjatorem i współorganizatorem dorocznych „Dni Książki Kaliskiej”, popularyzujących literaturę związaną z Kaliszem i ziemia kaliską. To impreza gromadząca od lat nie tylko czytelników tej literatury ale i autorów, by przypomnieć postacie Eligiusza Kor-Walczaka, Edwarda Polanowskiego, Macieja Marii Kozłowskiego, Władysława Kościelniaka oraz liczne grono autorów młodszych generacji. Jej uzupełnieniem są liczne promocje nowych wydawnictw KTPN, organizowane dla przedstawienia autorów oraz popularyzacji ich dzieł.

Towarzystwo prowadzi też popularyzację działalności samego towarzystwa i jego biblioteki. Przykładem tego było przyjęcie w Kaliszu ponad 100-osobowej grupy bibliotekarzy Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. KTPN współorganizuje także sesje popularnonaukowe, skierowane w stronę młodego pokolenia mieszkańców ziemi kaliskiej. Przykładem być może ostatnia sesja, poświęcona 750-leciu lokacji Kalisza, przygotowana wraz z oddziałem kaliskim Polskiego Towarzystwa Historycznego. Na osobną wzmiankę zasługuje opieka merytoryczna nad Młodzieżowym Towarzystwem Przyjaciół Nauk, działającym
z inicjatywy i pod opieką członków KTPN w III Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika
w Kaliszu.

Od wielu lat towarzystwo bierze udział, jako członek założyciel, w pracach Stowarzyszenia „Patria Polonorum”, oddziału „Europa Nostra”, stowarzyszenia promującego zachowanie substancji zabytkowej. KTPN miało też swój udział w nagrodzeniu prac restauracyjnych Pałacu Myśliwskiego Książąt Radziwiłłów w Antoninie oraz kościółka „na Pólku” w Bralinie. Prezes KTPN był przewodniczącym Komisji Rewizyjnej „Patrii Polonorum” i pozostaje członkiem Rady Redakcyjnej serii „Spotkania z Milenium”, wydawanej przez to stowarzyszenie.

Działalność biblioteczno-wystawowa

B i b l i o t e k a – ponad 13 tysięcy książek, około tysiąca woluminów czasopism. To interesujący księgozbiór dziewiętnastowieczny i dwudziestowieczny, wiele zbiorów unikatowych ale także najnowsze pozycje, dzięki dotacjom Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a na uwagę zasługuje wymiana wydawnictw prowadzona z innymi towarzystwami i bibliotekami naukowymi.

W y s t a w y – Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk było też organizatorem trzech wielkich wystaw – „Cztery wieki drukarstwa kaliskiego” i „200 lat prasy kaliskiej” oraz „60 lat od zakończenia wojny
w Kaliszu i Hamm”, a także wiele mniejszych ekspozycji towarzyszących konferencjom. Większość
z nich organizowana jest też z inspiracji KTPN, zwłaszcza zaś wystawy rocznicowe, budząc znaczne zainteresowanie środowisk intelektualnych Kalisza.

Działalność zagraniczna

Współpraca z towarzystwami

Przez kilka lat trwała intensywna współpraca Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk z SOAG Bildungsgemeinschaft, przekształconym obecnie w Geschichtsverein Hamm, a dzialającycm na terenie miasta od wielu lat zaprzyjaźnionego z Kaliszem. Owocem tych kontaktów były m.in. wymiana wizyt członków towarzystw, wykłady prowadzone w Niemczech, a także wykład prof. Georga Hansena, jak również organizacja i wspólne otwarcie wystawy „60 lat od zakończenia wojny w Kaliszu i Hamm” w obu miastach.

Wyjazdy zagraniczne

Od kilku już lat Towarzystwo organizuje wyjazdy naukowo-turystyczne poza granice Polski, na kresy wschodnie, m.in. do Wilna, Grodna, Nowogródka, Kamieńca Podolskiego, Stanisławowa, Chocimia, Krzemieńca, Użhorodu i Kijowa. Wyjazdy są organizowane przez komisję zagraniczną siłami Towarzystwa oraz jego biura i pozostają jednym z najbardziej znanych publicznie działań KTPN. Cieszą się popularnością, m.in. ze względu na uczestnictwo wybitnych znawców historii i literatury organizujących wyjazdy i uczestniczących w nich.

Działalność wydawnicza

Działalność wydawnicza należy do najbardziej znaczących i widocznych działań KTPN. W 2007 r. towarzystwo wydało swoją setną publikację, pozostając bez wątpienia jednym z największych wydawców kaliskich i największym, jeśli chodzi o książkę naukową. Publikacje te są tym bardziej wartościowe, że często wsparte autorytetem takich uniwersytetów, jak Uniwersytet Warszawski
i Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, innych instytucji i stowarzyszeń (Książnica Pedagogiczna im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, Polskie Towarzystwo Penitencjarne i in.), a także środkami wielu samorządów (Odolanów, Opatówek, Koźminek, Turek).
Nie byłoby też tego sukcesu edytorskiego, gdyby nie wielka i wieloletnia pomoc dwóch instytucji: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz samorządu miasta Kalisza. Szczegółowe omówienie tej części działalności zaprezentowano w artykule sekretarza generalnego KTPN, dr Danuty Wańki.

Najważniejsze wydarzenia

· 1987 Zebranie organizacyjne KTPN;

· 1988 Rejestracja KTPN;

· 1988 Pierwsze walne Zgromadzenie Sprawozdawczo-Wyborcze KTPN;

· 1989 Międzynarodowa Sesja Naukowa poświęcona 100. rocznicy urodzin Marii Dąbrowskiej;

· 1992 Śmierć pierwszego prezesa prof. Edwarda Polanowskiego;

· 1994 Sesja naukowa „Alfons Parczewski – człowiek i dzieło”;

· 1998 Opracowanie raportu „Szanse rozwoju Kalisza jako miasta akademickiego” oraz przygotowanie wniosku do Ministerstwa Edukacji Narodowej o powołanie Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej
w Kaliszu;

· 2001 Konferencja „Kalisz – miasto otwarte. Mniejszości narodowe w dziejach Kalisza i ziemi kaliskiej”;

· 2003 Konferencja „Druki i drukarze Polski prowincjonalnej. 400 lat drukarstwa kaliskiego”;

· 2005 Wystawa „60 lat od zakończenia wojny w Kaliszu i Hamm”;

· 2005 Wystawa „Dwieście lat prasy w Kaliszu”;

· 2007 Ogolnopolska Konferencja naukowa "Dokonania regionalnego ruchu naukowego w Polsce.
W dwudziestolecie Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk"

20 lat działalności KTPN

W ciągu dwudziestu lat działalności Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk siłami i pracą swoich członków osiągnęło następujące rezultaty:

1. Towarzystwo stało się bardzo znaczącym elementem naukowego i kulturalnego pejzażu Kalisza i ziemi kaliskiej;

2. Znaczący pozostaje wkład Towarzystwa w formowanie i rozwijanie środowiska naukowego
i akademickiego Kalisza, zwłaszcza zaś promowanie młodych pracowników nauki;

3. Utworzenie profesjonalnego wydawnictwa naukowego i wyprodukowanie dziś już ponad stu znaczących książek o Kaliszu i ziemi kaliskiej;

4. Utworzenie wartościowej biblioteki naukowej oraz publiczne jej udostępnienie;

5. Współdziałanie z innymi towarzystwami naukowymi i kulturalnymi Kalisza, m.in. Kaliskim Towarzystwem Lekarskim oraz Oddziałem Kaliskim Polskiego Towarzystwa Historycznego;

6. Tworzenie wizerunku miasta jako ośrodka nauki i kultury.

prof nadzw dr hab. Krzysztof Walczak